Jose Luis Zumetarekin elkarrizketa
José Luis Merinorekin, El País kazeta, 2000-6-26
Erakusketa Miarritzen, 2002
Crypte Sainte Eugénie, Atlantica
Ba ote da margotzea bezain ekintza erakargarriagorik?
Neretzat, margotzeak zerbait berezi erakartzen dit eta zerbait hori da, batzuetan, ez beti, oraikoa zureganatzen bazenu bezala. Bertze alor batzuetan gertatzen ez den zerbait. Memento bat bizi duzu errealitate bat bezala, gozatuz. Oso erakargarria eta berezia da.
Denboran zehar, zure margotzeko era aldatu ote da?
Ez asko. Askatasun gehiago lortu du nere lanak, edo xahutasun gehiago. Edo berdin lehenago, lausokiago lan egiten nuen. Baina, egiaz, hirurogeita hamarkadako urteetarik gaur arte, uste dut ez dudala gehiagoko aldaketarik egin. Beharbada aitzin, organikoagoa, begetalagoa zen, naturarekin harreman gehiago zeukan ene lanak. Orain, badauka oreka bat, gauza geometrikoagoekin. Bada oreka bat organikoaren eta geometrikoaren artean. Edo berdin, badaiteke, forma gabeko gauza bat, eta forma gehiago daukana, obra leiarrezkoagoa izan dadin. Bi estiloen artean, orekaren lortzea dut helburu.
Artista batendako goizeroko lehen konpromezua kuadroak sorrarazten dituen arazoen konpontzea ote da?
Horrek hartzen dizkizu egunak eta egunak, geldiunerik gabe, bizi guzia. Aterabidetzat, indarra lortu behar duzu kuadro baten hasteko. Hortik aurrera, agertzen zaizun arazoa konpondu behar duzu. Nola garatzen duzun kuadroa, aurreiritzi gehiegi ukan gabe: hori da nerezat garrantzitsuena, eta hori da nere bizia. Egiaz dizut, nere bizi guzia, edo parte haundiena, margoan oinarritua da, nahiz halaber, amodioak, familiak, bertzekilako harremanak baitezpadakoak diren. Berriz ere diot: margolaritza nere biziaren zimenduetarikako bat da.
Erran nahi duzu margotzen ez duzun egunetan, zerbait eskas duzula?
Segur, dudarik gabe. Margotu gabe, egunak luzeak zaizkit, batzuetan kontzientzia txarra daukat, ez naiz ongi, zerbait falta dut. Zaila da bertzela egunaren betetzea, zeren ez naiz bizian gauza desberdin asko egiten duen pertsona. Kasik, nere pentsamendu guzia margolaritzan daukat. Bost, sei edo zazpi oren margotzen pasatzen ditudalarik, nere eguna betea dut. Eta ongi baldinbadoa, egun zoriontsu bat izan da neretzat.
Beti pentsatzen ote duzu margolaritza ezinarena dela, bakarrik gutiena hunkitzen duela eta azpiko guzia ezinarena dela?
Batzuetan, hori erraiten nuen. Beharbada orain, nere margoak hobeki ezagutzen ditut. Erranaldi erradikal hori, orain leunagotuz doa. Segur halere ezin hori handia dela oraino. Gero, gauzak jalgitzen direlarik, batzuetan senditzen duzu egiazki ahalak dituzula, eta gai zarela. Eta orduan, denen gainditzeko prest zaude.
Asmatu ote duzu egun batez promotore bat zure tailerrera etortzen zaizula, eskatuz hogei metro zabal eta lau metroko haunditasuna daukan margo baten eskatzera?
Badaukat horma gaineko margo bat Usurbilen, 145 metro karratu dauzkana. Uste nuen hori egin eta, horrelako eskaera gehiago ukanen nuela. Lehenago lan publikoak interesatzen ninduen. Orain, tailerretako lanak egiten ditut. Dudarik ez, nere ametsetarikako bat izan da, obra handi eta publikoen egitea.
Zu bezelako margolari batek, bere obra indarraren oldarrean oinarritzen duenak, lan bakoitzaren lokarria zure baitako deiaren uzta delarik, barneko otoitz hori ez errepikatzearen lema ote da?
Badakizu, errextasunaren, errepikatzearen metodoen erabiltzea oso irriskugarria da. Horretarako, ainitz urtez, itsu-mustuka margotu dut. Orain, adinarekin, bertze baliabide batzu erabiltzen ditut, baina mementoen arabera behar ditut hautatu. Horiek direla eta, nere bizia guzian ez nakienetik ikasten saiatu naiz. Dakizuna, jakin gabe, hori da ikasten. Maiz, Chillidak dio "Egin behar duzu ez dakizuna". Nahi dut ikasi jakin gabe egiten denez. Jalgitzen denaz itsu-mandoka joanez, jakin gabe suertea ukanen duzunez. Honek ematen dizu arraberritzeko boterea, eta jarraikian zure hazkurri propioa.
Boterea daukatenen ondotik ibiltzea, ez ote da sorkuntzarako denboraren galtzea?
Interes ekonomiko edo sozial batzuen ondotik ibiltzea, margolari famatu bat izan nahiz korrika egitea... horiek oro oso irriskugarriak dira.
Zein daiteke bide hoberena?
Betiere, oinarri hoberena da, gauzetarik baztertuz, sentimenduen ahotsaren entzutea. Arrazoiak galarazten ahal zaitu. Sentimenduari jarraikitzen bazatzaizkio, huts egiteko irrisku gutiago daukazu, helburu interesatu edo razionalegian ibiltzen bazara baino.
Uste duzu botereak artistak kontrolatu behar dituela? Artistak hori jakinik, botereari ihardoki behar ote dio, beti libre sentitzeko?
Ez dut horrelakorik senditu. Oso aitzitik. Inor ez da nitaz oroitu bizian. Eta pozten naiz. Ez dut kontrolaren aurka inoiz borrokatzerik ukan, zeren inork ez baitu nere kontrolatzerik ukan; inork ez dit, ez ezer eskatu, ez eta ere eskaini. Nere askatasun osoan bizi izan naiz, eta gauza horietarik aparte egon naiz.
Anekdotika gehiago daukate adierazpen figuratiboek, abstraktuek baino?
Arte figuratiboak ematen dizu, horrelako joera literario bat.
Abstraktuak euskarri gutiago dauka?
Nik ere, ez dut egiten zenbait proposamen figuratibo ez dauzkan abstrakturik. Egia da figuratiboan argiki ikusten denaren baztertzeko joera dudala. Hori da azkenean gauzatuko ez den proposamen figuratibo bat.
Nazioartean, zure margoen zabaltzeaz zer diozu?
New-Yorkeko erakusketaz mintzo zara. Ez dut uste garrantzia handirik dakarren. Segur, neretzat interesgarriena da, gauzak ongi joan daitezen, obrak gustukoak izan zaizkien, eta erakusketak egiteko bertze aukera batzu ukan ditzadan. Baina ez da gauza garrantzizkoena.
Ekintzako pinturak sortzen duen marrazkerak badu zuzeneko energia bat. Ez al da arriskurik marrazkera horretatik ikusleari iristen zaion ikuskizuna zuzena izatekoa eta, ondorioz, laburra izatekoa, ilaun eta hutsalaz gain?
Keinu zuzen hori ez da ez hutsala ez laburra bere komunikazioan denbora azkar bat adierazten duelako, behar den lekuan eta behar den eran baldin badago. Batzuetan garrantzitsuogoa da keinu hori, kolore edo forma bat baino.
Obra handi orotan suma daiteke bere sortze prozesua?
Ez dut uste. Nik uste dut sortze prozesua sumatu eta ezagutzeak sortzailearengana hurbiltzen gaituela, eta are gehiago, batzuetan obra horretan akats edo zailtasun bat sumatzea atsegingarria izaten dela. Beste batzuetan, ordea, “La Joconde”-ren kasuan esaterako, barneraezina iruditzen zait obra, eta zailtasun horrek bere balioa du: bere enigma eta bere misterioa.
Obra handi batean pinturaren porrota bizi daiteke, eta obra txiki batean plastikaren altxor bat aurki daiteke, nahiz eta Paul Gauginek ohartarazi zigun ez direla gauza bera zentimetro koadro bat berde eta metro koadro bot berde. Bai? Ez?
Ez dira gauza bera Everest mendia eta morfologia bereko mendi txiki bat. Koadro bakoitzak here neurriak ditu eta tamaina bakoitzak trataera desberdin bat eskatzen du. Ni nekez abiatzen naiz inoiz aurreideia edo aurrez egindako bozeto batetik. Koadro txiki bat handitzeak aldaketak eskatzen dizkizu handia egiterakoan.
Zergatik hil behar du batek pintatzerakoan?
Ez, ez. Batek askotan berpiztu behar du eta urte askotan bizi.
Sortze betean ari zarelarik, lehenago ere egina zenuen marrazkera bat aurkitzen duzunean, ez al zara sentitzen ustel, zorigaiztoko, kaltegarri eta alferrikako den zerbaiten aurrean, sortze bidean dagoen lan horren etorkizunari begira?
Pertsona baten baitan keinuak eta marrazkerak ez dira aniztasun mugagabekoak; haiek gogoan edukitzea eta ezagutzen duzun emaitza bat lortzeko ohartuki erabiltzea da arriskutsua.
Artea edertasunaren zentzua baino urrunago iristen da?
Zer da edertasuna? Itsusi dena ez ote da oraindik edertzat aurkitu ez duguna?
Pintatzea ba ote da definiezina dena iristeko korrika edo astiro joatea besterik?
Pintatzea da munduari buruz duzun esperientziaz gogoeta egin eta erantzuna ematea, eta denboran barrena gauzatzen eta definitzen da. Batzuetan azkar eta beste batzuetan astiro.
Hain garrantzitsua al da, zer egin behar den ez ezik, dakiguna nola egin jakitea?
Zer egin behar den edo, hobeki esan, zer egin behar ez den, etika kontua da. Zer aterako den hortik, zuk bezainbeste erabakitzen du koadroak zuri esaten dizunak, zuk koadroarekin duzun elkarrizketan nolako adostasun edo desadostasuna duzun aterako da.
Halaz guztiz ere, denboran izan diren eta oraindik badiren pintore handien artean, inork ezin beregana dezake espektroko kolore bakar bat asmatu izanaren eskubidea. Hori gizakiaren gabezia bat da?
Naturan dagoeneko emanak daude kolore guztiak. Labezomorro baten, txori baten, tximeleta baten, lore baten baitan... badira gorriak, urdinak, horiak, berdeak, ubelak... irudimen oro gainditzen dutenak.
Inoiz edo behin ikusleren batek forma figuratiboak ikusten ditu marra erabat abstraktuetan. Zergatik ote da? Errealitatearekin zerikusirik ez duen ezer ez aurkitzeak ikusle hori izutu egiten duelako ote? Edo, azken finean, irudimenari askatasun handiena ematen zaion eremua abstrakzioa delako ote? Edozein forma organikok aditzera eman dezake irudi figuratibo bat eta ikusleak interpretazio desberdin bat egin dezake hartaz bere bizipenen eta bere kulturaren arabera. Jende askok aldi luze bat eman dezake irudiak edo eszenak ikusten, hodeiei, horma zahar bati edo baso bati begira, jokabide arrunta eta primarioa da. Planoak eta geometria besterik ez dagoenean, jokabide horrek ez du funtzionatzen, eta obrari Artearen erreferentzia organikoen bidez bakarrik lotzen zaion jendeak noragabe, galduta aurkitzen du bere burua.
José Luis Merino, kazetalaria eta arte kritikoa.
Elkarrizketa José Luis Zumeta rekin
Eusko News
2001-09-7, 134 zenb.
Elkarrizketa doia Marcellanekin
"Emozionala da hasiera eta koloreak esaten dit nondik jarraitu behar dudan, zer egin, zer jarri eta zer kendu. Kolorerik gabe niretzat oso zaila da sinistea. Sentitzea, sinistea... dena da berdina niretzat"
JOSE Luis Zumetari koloreek xuxurlatzen diote. Haiek esaten diote nondik jo. Parisera alde egin behar izan zuen abangoardiaren bila eta Euskal Herrirako bueltan bera bilakatu zen abangoardia. Hasieran haserreak eragin bazituen ere, berari bost axola zitzaion. Besteak frankismoaren gristasunean zebiltzan bitartean, askatasunez eta kolorez zipriztindurik bizi zen bera. Eta bizi da, bohemio izan nahi zuen gaztea, pozik baitago egun Nafarroako bere baserrian, bere tailerrean eta etengabeko irudimenaren laguntzaz.
Noiz hasi zinen pintzelak zikintzen?
Usurbildik bost urterekin atera nintzen lehendabiziko aldiz Donostiako eskolara joateko, Alde Zaharrean zegoen La Sallen, eta han hasi nintzen. Astean zehar, marrazketa lantzeko bizpahiru klase genituen . Hor nonbait, ongi egiten nuen eta hamahiru edo hamalau urte nituelarik, grafika-enpresa batean lanean hasi nintzen praktiketan edo. Kasualitate horregatik hasi nintzen marrazten, eta ikasten. Lan komertzialak ziren, jakina, baina eskarmentua hortik hasi zitzaidan. Nagusia ere pintorea zen, Antonio Valverde, eta bertan liburuak eta baziren. Bertako lanak egiteaz gain neure gauzak egiten hasi nintzen.Gerora-Sección Artística de Guipuzcoara jo nuen, non maisurik ez zen: modeloak etortzen ziren eta bertan ipintzen ziren. Beraz, pixkanaka, geroz eta gustu gehiago sumatzen nuen eta ordutik pintorea izan nahi nuela sumatu nuen.
Horrelako erabakia ez al zen oso zaila suertatu, oztopoz betetakoa?
Nik bizitza bohemioa egin nahi nuen. Lana bilatu beharra, parranda eta denetik...soldaduska egitera joan nintzen eta gero Parisera. Bertan denboraldi ez oso luzeak igarotzen nituen. Dirua beharrezkoa zen, beraz hona bueltatu, pixka bat gizendu, dirua apur bat lortu eta horrela ibili nintzen hilabeteetan zehar.
Hemendik atera beharra neukan pintore bezala ibiltzeko, hemen ez zegoen zereginik. Nazioarteko artearen abangoardia ezagutu nahiak bertara eraman ninduen. Madril edo Bartzelona aukeran zeuden ere baina horien aurrean Paris nahiago nuen. Frankismoak eta bertako gizarte kontserbadoreak ezarritako isolamendua hausteko premia larria neukan. Oso interesgarria zen hango mugimendua, gerora pixka bat jaitsi bazen ere mundu osoko pintoreak biltzen ziren han. Van Gogh ere han ibilia zen, inpresionismoa, Tolouse Lautrec...
Zerekin egin zenuen topo bertan?
Lehenik eta behin hiru donostiarrekin: Rafael Ruiz Balerdi, Jose Antonio Sistiaga eta Jose Mari Ortiz. Asko ibili nintzen Balerdirekin, ni baino pixka bat zaharragoa zen, pinturaz asko zekien eta harekin asko ikasi nuen. Kalean, erakusketak ikusten, paperak bilduz ibili nintzen, benetako bohemioa izateko aukera izan nuen orduan, a tope. Pinturekin harrituta gelditu nintzen. Iparamerikarrak eta europarrak ziren bertan: Cobra, Staël, Pollock, de Kooning, Chagall eta Picasso... hemen ez zegoen ezer eta dena berria zen niretzat. 1959an egin nuen lehendabiziko bidaia haruntza eta "kolpe" handia jaso nuen buruan, bai horixe. Gero Londresen egon nintzen, eta beste aldi batean Suediaraino. Orduan Vespa batean egin genuen bidaia Jose Antonio Artzek eta biok. Parisen neska bat ezagutu nuen nik eta…ez zen pintorea bera.
Hortaz aitzakia hori hartuta…
Aitzakia baino gehiago zen...! Udazkenean ailegatu ginen Estocolmora eta berehala hasi zen hotza, elurra...nahiko gogorra zen, triste xamar.
Hala ere zure bihotza bero egonen zen...
Denbora gutxi …Denboraldi horretan pintura kontuak pixka bat ahaztuta izan nituen. Ikastaro bat edo beste egin eta handik Danimarkara joan nintzen,bi hilabetez edo. Izan ere, lanik ez zegoen eta oso gaizki nengoenez, auto-stop eginez Parisera itzultzea otu zitzaidan. Gaztetxo, hogei edo hogeita lau urte nituela egindakoak dira hauek; hogeita bostekin ezkondu nintzelako eta hortik aurrera, zeharo aldatu ziren gauzak.
Behin Euskal Herrian zaudela zure maletan zer ekartzen duzu, motxilan agian hobe?
Hemen giro kostunbrista zegoen: behiak, baserria, arrantzaleak, behe-lainoa ziren nagusi. Hortaz, handik bueltatzerakoan nik nekarrena eskandalu bat izan zen. Gogoratzen dut nola Donostiako udaletxean mural bat jarri nuen eta jendea kalean haserretuta ibili zen, gaitzidura sortu zen. Ordura arte, ez zuten horrelako gauzarik ikusteko aukerarik izan. Obra haien gaia pintura bera zen, kolorea zen nagusi, abstrakzioa euskal gizartean lehen aldiz agertzen zen. Ni txulo samarra nintzenez, jarrera ezkor horiek, jendearen haserreak, ez ninduten batere kezkatu. Egia esanda oso erradikala zen, kolore bizi-biziak eta marra horizontal batzuk, gai jakinik antzematen ez zitzaienak.
Jendea astintzea bilatzen al zenuen?
Ez, ez, nik benetan sinisten dut. Behin ere ez dut pentsatzen zer dagoen alde batean edo bestean. Pintatzerakoan behin ere ez dut buruan nork ikusiko ote duen. Gero erakusketa bat prestatzerakoan aukeraketa bat egiten dut baina pintatzerakoan ez. Ez banu sinesten dudana egin, bidea galduko nukeen.
Testuinguru honetan Gaur taldea sortzen da.
Gaur taldea Hondarribian bizi nintzelarik sortu zen; arte mailan Gipuzkoan eskola bat sortzeko eman zen ahalegin bat. Pintore eta eskultoreak bildu ginen. Musikan ere orduan Ez Dok Hamairu sortu zen. Eskola horretan poetak ere baziren. Gaur, Orain, Danok eta Hemen izan ziren 60. hamarkadan Euskal Herrian sortu ziren taldeak, betiere euskal artea sustatzeko asmoz. Hasiera batean erakusketak egin genituen, gerora aldarrikapen politiko batzuk zetozen. Baina geroz eta oztopo gehiago izan genituen eta proiektu politiko hau bertan behera gelditu zen. Tentsioa izugarria zen eta bakoitzak bere aldetik jo zuen.
Pasioa eta lanbidearen arteko muga?
Nire kasuan afizioa edo bokazio hutsa da. Nire alboan, familian, betiko topikoak azaleratu ziren erabaki hau hartzerakoan.
Zer dela eta bideratu duzu zure lan gehiena pinturara?
Erliebeak egin ditut, koloreekin. Kolorea nahiko fundamentala da, 3 dimentsiotan lan egiten hasi nintzen, bolumenak lantzen horra hor 1974-76 bitartean egindako zeramikazko erliebeak, baina oso zaila zen, oso konplikatua: tresnak, lantegia...eta oso garestia. Eskakizun asko zegoen azpiegitura aldetik eta hortaz, pintura sakontzea erabaki nuen.
Behin baino gehiagotan kolorea aipatzen duzu...
Kolorea niretzat fundamentua da pintura bat jarraitzeko, emozioa da, eta emozioen bidez energia sortzen da, zentzua ematen die gauza guztiei. Koloreen bidez forma sortzen da. Hasiera emozionala da eta koloreak esaten dit nondik jarraitu behar dudan, zer egin, zer jarri eta zer kendu. Kolorerik gabe oso zaila egiten zait sinistea. Sentitzea, sinistea... dena da berdina niretzat. Ezin dut bakar bat aukeratu, epokak egon daitezke baina guztiak behar ditut.
Oihal zuria daukazu aurrez-aurre …
Beldurra sumatzen nuen lehen. Gero errespetua galdu nion eta koloreekin fidatzen hasi nintzen, haiek erakusten didate nola segi. Hasiera batean dena kolorea da, inpulsiboa. Bata bestearen atzean jarri eta segituan ikusten da zein nahi duzun ondoren. Hiru saio ematen ditut egunean zehar, saio motzak. Freskura lortzen dut horrela motzean eta asko lan egiten, gehiegi pentsatu gabe. Asteburuetan konpromisoren bat dela edo bisitaren bat dela gutxiago egiten dut, bakarrik banago gauez agian aritzen naiz ere. Nahiko naturalki, gogoen arabera, margotzen dut, badakit nire neurria zein den eta horren arabera aritzen naiz.
Zerk erakusten dizu amaitu duzula?
Ez duzu ia beste biderik ikusten. Kolorea, posizioa, keinua...lortutakoan amaitutzat ematen dut, koloreak berak esaten dit.
Beti abstrakzioan murgildu al zara?
Hasieran noski figurazioa landu nuela eta gerora ere denboraldi batean ekin nion 79 80an.Espresionismo soziopolitiko moduko bat izan zen. Salaketa soziala egin nahi izan nuen, behar hori sentitu nuen eta egin nuen. Betebehar hori amaitu eta abstrakzioari ekin nion berriz.
Nire lanen artea kartelgintza ere abstrakziotik zertxobait urruntzen da. Onartu ditut holako lanak, talde batentzat edo Laboarentzat...eta beti boluntarismo bezala egindako lanak izan dira. Eta pinturetan, nolabaiteko lotura egin izan dut gaiarekiko.
Dena asmatua dagoela esaten da, zer duzu berririk aportatzeko?
Dena eginda dagoela esatea da bide zabalak irekiak daudela baina gero bakoitzak bere bidea dauka, nahiz eta denok autopistatik ibili, bakoitzak bere bidexka dauka. Eta ematen du gauza berririk edo harrigarririk ezingo direla egin eta egingo dira, bakoitzak bere bidea daukalako. Pintura bera abentura da.
Pintore batzuek barruko sentsazioak ateratzeko erabiltzen dute pintura, eta zuk?
Nik bai, horrekin identifikatzen naiz, hala ere ia ahaztu zait zergatik pintatzen dudan, ia ezin da zehaztu, beharragatik edo, izateko. Hasieran nire pintura eskasa zen, gerora kontrolatzen hasi nintzen. Betiere nire kabuz esperimentatzen. Autodidakta izateak bere arriskuak eta abantailak ditu. Eraginik ez duzu, askatasuna ere bai, izan ere, akademikoki ikasten dena ahaztu behar da eta nik ez dut ezer ahaztu behar izan. Europa erdialdeko eragin gehiago izan dudala iruditzen zait iparamerikarrena baino. Kopiatu ez, baina nire gauzak eta beharrak hurbil samar ikusten ditut.
Uribitarteko biltegia Bilbon, San Martingo azoka Donostian, Iruñeko Gaztetxea...zer dute horrelako lekuek erakustoki bezala aukeratzeko?
Bilboko kasuan nik ofizialtasunik gabeko leku bat nahi nuen, ez nengoen ados zenbait politikekin eta baliteke, bai, salaketa moduan egin izana. Leku marjinala edo artetik kanpo dagoen leku baten bila nengoelarik Donostian, esate baterako, San Martin azoka suertatu zitzaidan. Oso polita geratu zen. Pinturak eta gero inguruan oilaskoak, berdurak, frutak eta txorizoak. Jende askok eskertu zidan, niretzat hunkigarria izan zen. Erakusketa berez esker-saria da, ez dut hala ere jendearekin harreman zuzenik izaten, jakina, inaugurazioetan hantxe nago eskerrak jasotzeko, gainontzeko egunetan berriz ez naiz handik ibiltzen.
Teknologia berrien aurrean zein da zure jarrera?
Normala da, erreminta ezberdin bat da, ni horretan nago probatzeko behinik behin. Marrazkiak bertan egiteko, kolore aldaketak bertan probatzeko...entxufatu gabe daukat oraindik baina mahaia eta ordenagailua hortxe dauzkat hasteko prest. Tailerretik irteterakoan badira libre dauzkadan zenbait ordu eta une horiek ordenagailuarekin aprobetxatuko nituzke, entretenimendu bezala hartzen badut...Hori bai, pintzelak ez ditut utziko. Nik lanabes tradizionala behar dut.
Etorkizuneko proiektuak…
Miarritzeko udaletxetik deitu naute erakusketa bat egiteko, zehazteke dago beraz eta bestalde, New Yorken badaukat hitzartuta beste bat. Galeria batean da, Bilbon egindako erakusketa batean New Yorkeko gizon batek koadro bat erosi eta bere alabak han duen galeriara erakusketa eramateko esan zidan eta hala sortu da.
Egungo pinturaren argazki-marrazkia…
Asko dago, urtero Leioatik ehunka pintore irteten dira. Gu hasi ginenetik oraino gauzak hainbeste aldatu dira...egun karrera egiten dute, ofizioa ikasi eta teoria jasotzen dute, asko ikusteko aukera, informazioa, dena daukate.
Egia esanda ez ditut gehiegi jarraitzen egungo euskal pintore gazteak. Hori bai, ikusi dudanaren artean oso maila altua dagoela esan dezaket. Beharbada hemen bizi dugun tentsio politikoak beste ikuspegi ezberdin bat ematen die egungo artistei, agian hau esatea gehiegizkoa da, baina hala iruditzen zait. Tentsio handia dago eta hori bizitzako esparru guztietan islatzen da, artean ere bai.
Hori bai, bokazioa daukan gazte bati naturaltasunari eta sentimenduei jarraitzeko gomendatuko nioke. Batbatekotasuna lantzeko. Adinak, jarraitzeak, ematen du zure lekua lortzea.
Guggenheim museoak zer nolako eragina izan du?
Hemengo giroa astindu du, hirien arteko nolabaiteko konpetentzia sortu du eta mugitzen hasi dira. Arrakasta komertzial bat izan da eta astindu duen aldetik asko egin duela iruditzen zait. Gero bere politika ia iparamerikarra denez, euskal pinturari mesede handirik ez dio egin, baina beste gauza onak ekarri ditu. Publikoak zer egiten den ikus dezan ongi dago, modernizatzeko. Nik uste dut jendeak borondatea daukala, egun errespetatzen du abstrakzioa. Ulermena ez bada, kolorea gustatu ala ez gustatu, behintzat baremo horiekin hurbiltzen da.
Zumeta, bizitzarekin konprometitutako pintura
Elkarrizketa Karmele Barandiaranekin
Argia, 1069 zenb.1985-07-28
JOSE Luis Zumetari elkarrizketa Kartoi roiloen artetik Zumeta, bizitzarekin konprometitutako pintura Donostiako San Telmo museoan ikusi dugu Zumetaren azken obraren erakusketa. San Telmo ikusi ez duenak Donostiako Altxerri galerian ikusteko aukera izango du Abuztuan. 84 eta 85 urteetako lana du Zumetak honetan erakusten diguna. Otsailean Donostiako lehenengo bienalean ikusi ahal izan genuen bere etapa berri honen lehen mostra («Zaldi zuria»). Lehenengo saria lortu zuen orduan Goenagarekin batera. Tamaina haundiko kuadroak dira gehienak, kartoi hutsezkoak, markorik gabe aurkezten ditu eta forma aldetik kuidado guztiak galduta dituela esan dezakegu. Guraizearekin kartoia moztutzerakoan ere ez dio zuzen moztutzeak arazorik sortzen. Ikuslearen harridurarako hau guztia. Teknika, tenperak eskaintzen dituen posibilitateetan oinarritzen da. Honekin lana ritmo azkarrekoa gertatuko zaio, pastarik gabekoa. Pintzelada ugariak, silueta kolore ilunekin markatuz. Lehenengo begiradaz koloreen bizitasuna besterik ez duzu ikusiko, ondoren formak aurkitu daitezkeela ohartuko zara. Pertsonak, animaliak, etxeak, mendiak, aurpegiak... osatzen duten mundu fantasioso eta koloretsu horretan sartuko zara hurrena. Zumetari bere lanarekin gustora dagoela antzematen zaio berehala erakusketa honetan. Bere obra nolabait egiazkotzat hartzen duela bere buruak. Dagoeneko, bere bide berri honek, izan duen harrera onak baztertu du jendearen erreakzioak sortzen zion kezka gure galderei erantzuten hasten denean.
ARGlA.Tituloetatik hasiko gara. Badirudi garrantzi berezi bat hartzen dutela tituloek zure obra honetan. Nahiko poetikoak batzuk, badirudi epoka literario batetan murgildurik zabiltzala.
J.L. ZUMETA: Helburua, plastikatik ez gehiegi urrutiratzea da halaz ere. Batzutan zer edo zer idazten dut eta estilo horretakoa izaten da. Pintura ere nahiko literarioa ikusten dut bolada honetan, hau da, hasiera batetan abstraktoa bezala hasten dut, koloreak eta formak bilatuz, eta ondoren figuraren bila ibiltzen naiz eta figura sortzen denean beti sortzen da ipuin bat. Gero figurak erlazionatzen hasten dira eta sujerentzi bat ere sortzen da inguru horretan. Tituluak, pintatzen ari naizela sortzen zaizkit, hala ere batzutan, gero jartzen ditut. Normalean, aritzen nai zen bitartean bururatzen zaizkit. Beste batzutan berriz gertatutako gauzak izaten dira, oroimenak. Iruditzen zait jendearentzat nahiko interesgarria dela titulua irakurtzea, beti errazago sartuko dira kuadroan. Askotan tituluak berak behartzen du kuadroan literatura gehiago egitera, hau da, historia bat sartzen dut, ondoren beste bat..., literaturaren jabe izan gabe. Frontera nahiko justua dago hor plastika eta literaturaren artean. Mugan ibili behar izaten naiz.
A. -Katalogoan ikusi daitezke Bernardo Atxagaren bi testu. Lehen aipatutako tituluek ere badute bere literatur toke bat. Esan al daiteke zuek bion arteko erlazioren bat badagoenik?
Z. -Ez, ez dut uste, kontzidentzia izango da hori. Neri Atxaga gustatzen zait. Eta gainera euskal literaturaren muga zaharrak hausten eta bide berriak irekitzen lan ona ari dela egiten iruditzen zait. Behar bada nik pinturan egin nahi dudanarekin badu zerikusirik horrek. Baina noski zerikusi zuzenik ez.
A. -Eta literatura mundu horretan, identifikatzen al dituzu zu eta zure obra, literatur munduko obra edo idazleren batekin?
Z. -Ez, ez doa arazoa hortik. Ez dut literatura normatiba batekin irakurtzen eta ez daukat kontzeptu oso garbia alde honetatik. Neretzat garrantzizkoa da errealitatea oso erreala egitea eta naturala bezala azaltzea. Umorearekin ere asko disfrutatzen dut, karikatura edo espresio bezala hartuz. Mundu fantastikoa ere oso interesgarria zait.
A. -Pintatzen hasteko unean zer egingo duzunaren ideiarik ba al duzu? Proiektorik sartzen al da zure pinturan?
Z. -Ez, eta hori fundamentala ikusten dut gainera: ezer aurretik ez edukitzea. Koloreak jartzen hasi, batak besteekin nahastu eta kuadroa bete, nolabait horrek sortzen du forma. Formak sortzerakoan aukera egiten da. Detaile batek bidea markatzen du eta hasiera nondik jo aukeratzea da. Inprobisazioa da dena eta nik hori baieztatu eta azpimarratu nahiko nuke. Erreflexio haundirik gabe egina izatea nahi eta nahiezkoa da. Horrela dena azkar doa. Indarra eta gogor jotzea besterik ez da behar aurrera jarraitzeko. Hori edukiaz gero beti ateratzen da.
A. -Beraz sekula ez zaizu idearik falta edo eta ez zara koadroa nola bete ez dakizula gelditzen?
Z. -Ez, bera bakarrik sortzen da. Nik ez dut ezer eskatzen, koadroak berak ematen du. Zailena nondik hastea da, ondorengoa bakarrik dator. Gainera ez dut espazioaren exijentziarik, nahiko libreki egina dago zentzu horretan. Eta besteetan ere bai. Ez dut ordu berezirik lanerako, edozein garaitan egiten dut lan, bai goizez, arratsaldez, gauez...
A. -Jartzen duzun helburua, askatasun zentzu hori baieztean datzala dirudi.
Z. -Bai, eta zabaltzea ere, dependentzi guztien aurka. Kolore, forma, material aldetik... Baita ere historia kulturala gehiegi begiratu gabe. Ahal den direktoki, eta ez estilo bat markatu nahiean; estiloa berez azaltzen da, nahi gabe, eta bere bila joan gabe. Ahal diren posibilitate guztiak bilatu behar dira. Nolabait baieztapen pertsonal bat da. Gauza naturala egin nahi dut, emozioa eta estimuluak kolore eta formetan bilatu, beste pretensiorik gabe.
A. -Badirudi batzutan koadroa gelditzen den bezala uzten duzula. Lana guztiz bukatu gabe zentzu klasikoan utzi nahi izan bazenu bezala.
Z. -Materialak paper haundia jokatzen du horretan. Hau, guacha, azalean gelditzen da, ez da oleoa bezala, gehiago landu beharrekoa; denbora gutxiago eskatzen du honek. Beste ritmo bat eskatzen du. Material honek Oso erritmo azkarra du. Une honetan ez zait interesatzen obra bat erretokatzea, zer edo zer atsegin ez bazait gorde egiten dut eta aurrera jarrai.
A. -Beraz espontaneitatea bilatuz zoaz. Bainan ondorioa aztertzean zerekin aurkitzen zara?
Z. -Kontzeptu naturalak eta zuzenak hartu nahi ditudala da garrantzizkoena. Gauzak naturalki egin, forzatu gabe. Batzuek esan dezakete ondorioa surrealismo bat dela, espresionismoa ere bada...
A. -Zein etorkizun ikusten diozu bide honi.
Z. -Oraindik bide honetatik asko daukat egiteko eta horretan jarraituko dut. Hasiera bezala kontsideratzen dut hau. Irekia dago eta posibilitate haundiarekin. Orain egingo dudana materialaz aldaztzea da, oleoarekin sartuz baina bide berdinarekin jarraituz.
A. -Alemaniako expresionismo berriarekin hau da pintura salbajea eta abar...zerikusirik baduzuela antzeman daiteke.
Z. -Pintura alemana oso dramatikoa da. Uste dut ez dudala zer ikusi haundirik. Behar bada lana egiteko eran, hau da, azkarra delako. Firma alemanak gogorregiak dira neretzat. Dramatismoa ez zait atsegin.
A. -Hemengo giroa nola ikusten duzu? Jende berrien erakusketak pintore gazte askoren mostrak izaten dira. Hasten ari den jende hori zer iruditzen zaizu?
Z. -Oso maila ona dagoela iruditzen zait. Nolabait harrituta geratzen naiz jende gazteak nola pintatzen duen ikusiaz. Gero eta jende gehiago dago eta aukera haundiagoak ere bai. Zer edo zer aterako da horretatik, baina oran ezin esan zer izango den.
Elkarrizketa Amets Arzallusekin
Argia, 2119 zenb., 2008-01-13
Tailerraren kanpoaldean, alkandora bat, buruz behera, zintzilika, begiratu bakoitzean kolorea galtzen duena. Jendeak osten ote dio, edo denboraren joanak, haizeak agian, edo ez. Koadroak dira, berriak eta zaharrak, barrualdean, tai gabe kolorea irabazi eta irabazi ari direnak.
18/98ko kartela egin zenuen. Ia bakarrik gelditu da kalean.
Bai, gure iloba ere eraman dute bederatzi urterako, eta haur txiki bat utzi du, hiru urtekoa. Eta beste zenbat? Eta sartu dituzte, baina noiz atera behar dituzte gero? Zer edo zer konponduta ere lau edo bost urte egingo dituzte, seguru, askok gehiago, izugarria da. Batere kulparik ez, eta pentsamenduagatik, ideologiagatik, kartzelara. Oso egoera gordina bizi dugu, ez dakit hauteskundeak pasa eta gero zer gertatuko den, baina aspaldiko egoerarik txarrena da hau.
Etsita hitz egiten duzu.
Bai, nik ez dut argirik ikusten, politikoekin aspertuxea nago, jende guztia dago aspertua, politikoetan oso maila apala dagoela iruditzen zait, ez da inor saiatzen konponbidea bilatzen, ez da bide berririk sortzen, eta esperantza gutxi daukat. Hasieran PSOEk ematen zuen zerbait egin behar zuela, baina PPk dialektikan irabazi dio, eta orain PPkoak baino gaiztoagoak direla azaldu behar dute. Ikusi gainera Madrilen zenbat jende ateratzen den kalera konponbidearen kontra protestan, PPren alde, horretarako Espainia guztia mugitzen da, hortik ez dago esperantza handirik. Espainia nahiko faxista da.
Ez dago politiko onik?
Otegi iruditzen zait oso ona, baina lotua ikusten dut zeharo, bai ETAren aldetik eta bai beste aldetik ere, ez dauka biderik, ez dakit nondik atera behar duen.
Politikatik zenbateko distantziara dago Gaintzako errota?
Urruti samar. Behin ere ez naiz izan politikoa, parte hartu bai, manifestazioetan-eta, baina hizketan ere ez daukat erraztasun gehiegi. Ez naiz teorien gizona.
Kolorez aldatze aldera, teoria batek dio gizakia oroitzapenen errota dela. Eho ezazu zure umezaroa.
Trena, frontoia, errioa, gure dibertsioak horiek izaten ziren, kobreak lapurtu... Eta gero nola pasatzen zen tarteka traperoa, haren truke baloi bat edo ematen zigun, pilota bat, plumier bat, edo zerbait. Holakoxe bizimodua genuen Usurbilgo San Esteban auzoan, sagarrak ostu, udareak, eta batez ere trena, trenbidea ondoan pasatzen baitzitzaigun. Halaxe harrapatu zuen gure arreba, sei urtekoa, nik lau urte nituela.
Oroitzapen beltza.
Gogoratzen naiz nola ikusi nuen ohean, hila. Trenak hankak moztu zizkion, eta etxera ere ez zen iritsi, segidan hil zen. Tunela seiehun edo zazpiehun metro luze zen, eta haurrek egunero egiten zuten joan eta etorri bi aldiz, oinez tunela alderik alde pasaz, herrira eskolara jaisteko. Pentsa ze garaiak ziren. Eta nola ni baino zaharragoa zen niri kontu egiten bera ibiltzen zen.
Zure irakasle izan ziren moja andereñoak ere gogoratuko dira zutaz. Marrazten oroituko zaituzte.
Erdaraz ez nekien eta beharbada horregatik marrazten nuen hainbeste, neure kasa egoten nintzen marrazten, mundu arrotz hartatik babestu egiten ninduen marrazkiak. Baina horrez gain garai hartan fraideek marrazkien eta kaligrafiaren ohitura handia zuten, eta astean pare bat arratsalde pasatzen genituen marrazten, asko baloratzen zuten. Eta eskerrak horri, ni hortxe nabarmentzen nintzen pixka bat, bestela estudiatzeko nahiko txarra nintzen, edo gogo gutxi jartzen nuen.
Noiz deskubritu zenuen margolarien mundua?
Graficas Valverdeko tailerrean lanean hasi nintzenean, han ezagutu nuen pintura. Segituan hartu nion gustua, inpresionistak, post inpresionistak-eta, Cezanne, Modigliani, han ezagutu nituen. Biblioteka dezentea zen han. Han zen Dali, Picasso ere bai, eta haiek ikusita hamalau-hamabost urterako hasi nintzen asteburuetan mendira joanez-eta margotzen.
Bat edo bestek esango zizun: “Segi pintatzen karrera egingo duzu eta!”.
Bai, nagusiak, Antonio Valverdek, Antton Valverderen aitak. Hark gustura ikusten zituen nik egindako gauzak, eta hura ere pintore ona zen. Baina inork esan beharrik gabe neronek ere behin hamasei-hamazazpi urtez geroztik oso garbi neukan, eta lana azkar uzteko gogoa nuen margotzen hasteko. Hala egin nuen, eta soldaduska ere boluntario egin nuen propio lehenago lehenbailehen Parisera joateko. Hogei urterako Parisera joan nintzen. Makina batek galdetu zidan, orduan arraroa baitzen hemendik hola Parisera joatea, “Parisera joan eta zer egin behar duk?”.
Horixe galdetu behar nizun nik ere.
Parisen beste bizitza bat egin nahi nuen. Izan ere literatura asko irakurria nintzen, “pintore madarikatu” deitutako horien literatura guztia jana nuen, eta horrekin txoratu nintzen ni, Parisko bohemioaren arra sentitu nuen, erromantizismo masokista.
Zer zen nahi zenuena, margotuz bizitzea, edo margolariak bezala bizitzea?
Biak batera. Parisko bizitza bohemio hark izugarri erakartzen ninduen, pintatu pixka bat, libre ibili, hori dena. Baina margotzeko antsiaz ere bizi nintzen, nik orduan uste nuen pintura bizitza baino inportanteagoa zela.
Zenbat sosekin abiatu zinen?
Batere gabe. Eta frantsesik ere jakin gabe.
Et alors? Continue, continue...
Ba, hara iritsi eta segidan, kasualitatez, Rafa Balerdi ezagutu nuen. Hark esan zidan nola batzuk papera biltzen ibiltzen ziren. Almazen batera joan nintzen eta han mundu osoko jendea aurkitu nuen, denak ere etxez etxe paperak biltzen ibiltzen zirenak. Etxeetara igo, papera hartu, lotu, paketeak egin, eta ekarri, egunero zortziehun kilo edo mila bildu behar ziren. Lana gogorra zen, goizean hasi eta berandura arte, baina astean hiru edo lau bider eginez gero bizitzeko beste ateratzen zen. Hartantxe jardun nintzen, eta gainontzeko denboran, eguraldi ona bazegoen margotzen aritzen nintzen. Klariona hartu, espaloi gainean jarri, eta lurrean margotzen nuen, marrazki klasikoak, Gioconda eta holakoak, jendearen gustukoak, gero dirua bota zezaten. Rafa eta biok ibiltzen ginen hala, Saint Germainen, Saint Michelen, auzo Latinoan.
Eta Montmartren?
Montmatrera ere joan ginen, baina hura mafiek dominatzen zuten. Hasi ginen margotzen, eta ez ziguten utzi, alde egin behar izan genuen, ez zuten jende berria onartzen. Orduan jo genuen klarionarekin kalera, espaloi gainetara. Eta egia esan txoratzen ibili nintzen, kontentu, egunero ez nuen jaten, baina niri orduan ez zidaten batere inportarik jateak eta holako gauzek.
Zenbat aldatu zintuen Parisek?
Bi egonaldi egin nituen, hilabete batzuk denera, eta lehen bidaia hartatik jada zeharo aldatuta etorri nintzen. Lehen Paul Kleeri edo Modiglianiri begira ibiliko nintzen, eta handik etorritakoan keinuzko pintura eta garai hartako bideak urratzen hasi nintzen.
Gero Gaur taldea sortu zenuten zenbait artista ezagunek, Ez dok Amairurekin bateratsu. Nolako eragina izan zuen?
Ia batean sortu ziren denak, Ez dok Amairu, Gaur, eta poeten talde bat ere bai Donostian. Gurea Oteizaren barrutik ateratako ideia zen. Ordurako ETA hasia zegoen, politiko militarra, Ez dok Amairu ere bai, eta guk ere orduan egin genuen lehen erakusketa Donostian. Nahiko arrakasta izan zuen, lehen aldiz pintura modernoa jarri zen, eta bestalde postura politikoa ere bazen, ausardia politikoa, berritasuna.
Nola bildu zinen Oteiza, Chillida eta horien taldera?
Rafa Balerdi baloratua zen ordurako, eta ni haren bidez sartu nintzen. Orduko bilerez oroitzen naiz. Beti Oteizak gidatzen zituen, hura zen ideologoa. Baina nahiko harroa zen, despota samarra ere bai, eta nahiko egolatra, hari ez zegoen kontra egiterik! Bestela...
Istilu gorria.
Bai, baina onartu behar da mugimendu hartan ia dena bera izan zela, Ez dok Amairu taldeari ere izena berak jarri zion. Baina nik pertsonalki ez dut oso lotura handia izan Oteizarekin, ez bere teoriekin eta ez bere obrarekin.
Artista izateko egolatria puntu bat behar da?
Konfiantza behar du norbere buruarekin. Benetan dena baino gehiago dela uste behar du artistak, eta hola joaten zara mailaz igotzen, eta ausartzen, pentsatuz gehiago zarela.
Emakumerik ez zen orduan margotzen zuenik?
Bai, bi emakumerekin oroitzen naiz, Ana Mari Parra bat, eta Mari Paz Jimenez bestea, baina beste gauza askotan bezala emakumea margotzen ikustea arraroa zen. Eta baldin baziren familia onekoak izango ziren, ez gu bezalakoak, burgesiako emakumeak ziren.
Artista ere etxe onetik errazago etorriko zen.
Dudarik gabe, orduan ez zen margolari pobrerik, gu hasi ginen, Balerdi, Sistiaga, Mendiburu, ni, edo Amable Arias, are pobreagoa. Beste denak burgesak ziren, medikuak eta holako jendea, hobby bezala pintatzen zuten, eta horiek mugitzen zuten Donostiako mundu artistikoa.
Gaur taldea eta bere manifestuak zer moduz hartu zituzten arduradun frankistek?
Gobernadoreak zer edo zer esan zuela uste dut. Eta ni beste arazo bategatik gobernadorearekin izan nintzenean Madrilera joateko proposatu zidan. Nolabait gu berenganatu nahi gintuzten, eta esan zidaten erakusketak egingo zituztela Espainia osoan, eta esateko taldeko besteei, luzatzeko proposamena. Baina nik ez nion inori esan, banekien astakeria zela.
Politiko bati galdetu nion frankismoa nola gogoratzen zuen, eta esan zidan kolore grisa ekartzen ziola burura.
Bai, nik ere grisaxka ikusten nuen, janzkera halakoa zen, pobrezia, miseria, kontrabandoa, kartillak, erlijioa... Erlijioa tope, ito arte, eta mundu hori oso iluna zen, pobrea. Tankerakoa iruditu zitzaidan Errumania ere Ceaucescuren garaian, dena oso grisa, jendea triste, alaitasunik ez, bizitza zenik ere ez zuen ematen.
Eta zuk berriz, baita orduan ere, kolore bizietara jo izan duzu beti.
Ez dut inoiz arrazionalki planteatu, baina hogei urte nituenetik margotzen dut kolore biziz. Parisetik ere badatorkit agian.
Artistak esplikatu egin behar du bere koadroa ala utzi egin behar dio koadroari bere bidea egiten?
Hori garrantzia zeri ematen zaionaren arabera da. Nik kontzeptuari eta teoriari ez diot batere garrantzirik ematen, alderantziz, koadroari ez diot esplikaziorik ikusten. Baina jakina, margoa kontzeptuala baldin bada, hitzik gabeko kontzeptua zaila izaten da, eta behar du titulu bat edo esplikazio eman bat. Nik nahiago dut beste bidea, itxurari pintatu, eta koadroak berak eraman dezala nonbaitera, eta bide horren azkenean egongo da ideiaren bat. Nire ideiek bidea dute, ez da besterik gabe ideia eduki eta hori jarri, hori bizitzarik gabe gelditzen da. Nik margotzen hasi, eta jarri, kendu, atzera jarri, egiten dut, eta azkenean iritsi, “kontxo”, nora ez dakizun leku batera. Horrek emozio gehiago du. Bestela ideia bat eduki arte zain egon behar duzu, bitartean deus ere egin gabe, meditatu besterik ez, eta ideia etortzen zaizunean huraxe egin eta kito, beste baten zain. Eta beti hola, ideia bila. Nik nahiago dut pintatzen hasi eta koadroak berak erakustea nora noan, eta nora iritsiko naizen. Hola egunero pintatu nezake.
Baina biderako mugarri batzuk hartzen dituzu margotzen hasi aurretik?
Bai, batzuetan hartzen ditut, baina pintatzen hasten naizenean eskuetatik alde egiten didate, segidan gainera. Mantxa batzuk eginez hasi, eta pintzela bera bakarrik joaten da, berak agintzen du, egindakoak indar gehiago hartzen baitu nik aurrez nuen planteamenduak baino.
Eta noiz esaten da, “iritsi nauk”?
Ez da erraza. Askotan gertatzen zait koadro bat bukatu eta handik bi hilabetera berriro jarraitzea. Nik ez dakit noiz bukatzen dudan, askotan serie bat pintatzen dut lehen aldiz, eta gero handik denbora batera itzultzen naiz, batzuk hunkitu gabe utzi eta beste batzuk jarraitu egiten ditut. Baina hasian hasi denak hunkitu litezke, denekin segitu daiteke, kontua da puntu bat iristen dela eta esaten duzula: “Hemendik aurrera ez nauk hobera joango, okerrera baizik, eta utzi egin behar diat”.
Artista asko aritzen da bietan. Eskultura eta pintura oso ezberdinak al dira? Edo ez hain?
Nik uste dut oso ezberdinak direla. Eta ez dut eskultura gehiegi ikusten, kosta egiten zait.
Ez zaitu harrapatzen?
Nik ez dut harrapatzen bera. Oso ezberdina da hiru dimentsioan edo bian jardun.
Ezberdina dela esan duzu, baina zure koadro asko urrundik ikusi eta badirudi erliebean daudela.
Bai, bolumena azaltzen da, baina ez da erreala, bertara joan eta ez da ikusten. Uste dut horretara dedikatu izan banintz jarriko nintzela hiru dimentsiotan lan egitera, baina ez dut nire burua lan horretan ikusten.
Abstraktuak begi batzuk molestatu egiten ditu, begiek ez dutelako forma hori ezagutzen. Zuk baduzu abstraktutik, figuratibotik ere bai.
Bai, nik figuratiboa ere jartzen dut, baina gehiegi azaltzen bada gero kendu egiten dut, desitxuratu. Baina esplikaziorik ezin dut eman zer margotzen dudan, nik neronek ere ez dakit eta. Gainera ez dut beharrezkoa ikusten, eta beharrezkoa balitz ere, oso zaila ikusten dut nire margoa esplikatzea.
Bizitze kontua da?
Bai, koadroa bizi egin behar da, nik behintzat emozioekin bizitzen dut. Gustatzen zait gauza bat eta beste bat ez, baina ez dakit zergatik. Nire koadroak emozioen formak dira, izaeraren autorretratuak balira bezala, eta emozio aldetik errekonozitzen dira, ez dago alde teorikorik. Bizi duzun edo ez, hunkitzen zaituen edo ez, hori da dena, besterik gabe.
Estiloak preso hartu zaitu inoiz?
Ez nau inoiz preso hartu beti alde egiten ibili naizelako. Estiloak bizioak sortzen ditu, eta bizioetatik alde egiten saiatzen naiz, errepikakorra den guztia albo uzten ahalegintzen naiz. Baina preso gelditu gabe, estilo markatua beharrezkoa da, norbere manera. Zurea dena nola ezagutuko dute bestela?
Estiloa etengabeko bilaketa al da?
Nik estiloa bukatu gabe daukat, oraindik ere definitu gabe. Garbitzen joan behar dut. Hutsetik hasi eta forma batera garbi iristea zaila da, eta hori lortu behar da. Kontzeptua bai, kontzeptua garbia da, egin eta kito. Baina bidean hasten zarenean gauza asko sobratzen zaizkizu, eta ez dakizu zer sobratzen den, baina horiek bilatu eta pauso txarrak kentzen joan behar duzu, depuratzen joan, eta oraindik asko falta zait horretarako.
Koloreen mintzoa da zurea?
Bai, koloreak laguntzen dit margotzen, forma gero sortzen da, aurrena koloreekin hasten naiz eta forma koloreak ematen dit. Forma gehiago gustatu izan zait beti, baina nik kolorea daukat, koloretarako erraztasuna. Hainbeste kolore, eta batez ere kolore bizi, gehiago identifikatzen dut Afrikako lanekin, edo Hego Amerikako indigenekin. Bai, kolorea arte kultuarekin baino askoz gehiago identifikatzen da arte popularrarekin. Eta ni asko erakartzen nau artisautzak, izugarri gustatzen zaizkit haurren lanak eta halakoak. Esate baterako Mexikon txundituta gelditu nintzen arte popularrak zer indarra duen. Koloreak eta espresioak kristoren indarra dute, oso berezia da. Indigenen tradizioa hori da, inkek, aztekek, zapotekek oso kolore biziak dituzte, eta oso kultura sendoa, historia. Aldiz, Argentinan ez dut ikusi arte popularrik, eta Kuban ere ez.
Euskal Herriak kolorea falta du?
Ni ez naiz inor hori esateko, baina esan nezakeena da lehen hemen kolore gehiago zegoela, hala esaten dute behintzat, jantziak koloretsuagoak zirela. Gero frankismoa etorri zen, apaizen mundua, eta grisa eta soiltasuna nagusitu ziren. Hemengo kantetan, berriz, gonak gorriak ziren.
Noiz botatzen diozu firma koadroari?
Askotan bukatutzat eman eta segidan, baina batzuetan izenpetu eta gero ere segitzen dut margotzen. Orduan firma tapatu egiten diot berriz ere, bukatu arte.
Eta biharko egunean agian bi firma aurkituko dituzte.
Bai, eta agian bat behean, eta bestea koadroaren goian buruz behera. Nik koadroei askotan ematen baitiet buelta. Oteizak esaten zuen hori, “beti hobeto dago eskultura bat alderantziz bere zentzuan baino”. Eta nik ere koadroa aurreratuta daukadanean askotan ematen diot itzulia, alde batera hainbeste ikusi eta gero buelta eman eta hobea ematen du. Bista berria ateratzen delako, eta freskoagoa. Alde batera aurpegi bat iradokitzen badu, beste erara beste aurpegi bat aterako da, eta berria denez ikuspegi horrek hobea dirudi, baina ilusio bat da. Gero alderantzizkoarekin ere bista nekatzean berriz buelta eman eta hobea ematen du buruz gora, hasieran bezala.
Politikariekin hasi gara eta politikariekin bukatuko dugu. Euskal Herrian badago bertako artegintzaren aldeko politikarik?
Itxura hutsa. Guggenheim aipatuko didate, eta Guggenheim oso polita da, baina hemengo pinturarentzako eta hemengo jendearentzako ez du ezer ere egin. Itxura bai kristorena, eta ekonomikoki ere funtzionatzen du, baina guretzat ez da asko mugitu. Guri, esate baterako, aukera emango baligu, edo bide pixka bat, nazioartera zabaltzeko, euskaldun bezala mundura ateratzeko... baina bai zera, ez da inor horretan saiatzen. Euskal Herriko artegintzaren aldeko politikarik ez dut ikusten, eta behin ere ez dut ikusi.
Zu sartu zara sekula Guggenheimen?
Bai, ikustera bai. Azkeneko aldia orain hilabete batzuk Anselm Kiefer alemaniarra ikusten izan nintzen. Koadro ikusgarriak ziren, material izugarria, maindireak altzairuzkoak, oso teatrala zen, baina oso ondo landua, eta oso ona. Ez dakit zenbat jende beharko ote duen hori dena egiteko, baina fabrika oso bat bai.
Eta zu sekula sartu zaituzte Guggenheimen?
Ez, behin ere ez. Guggenheimeko buruak amerikarrak dira, eta beren buruaren propaganda egin behar dute.
Tabakalera aipa dezagun. Zer moduz ikusten duzu?
Lokala izugarria da eta Schnabelen erakusketa ikusten izan nintzen. Denerako dago lekua Tabakaleran, erakusketa handi bat egiteko, Arteleku ere bertara integratzeko, teknologiarako ere bai.
Txukunduko zenuke ala hola utziko zenuke?
Nik uste ez dagoela txukundu behar handirik, hola mantentzea hobea litzateke, gutxi gora behera Schnabelekin egon den bezalaxe. Beharbada leku batzuk pintatu; halako testura du denak, halako indarra paretak, koadro txiki bat jarri eta ez litzatekeela ikusi ere egingo, baina ez nuke asko ukituko.
